Tâm lý con người rất phức tạp, riêng biệt và chung chung, đằng sau mỗi hành động đều có một bí mật tâm lý kỳ diệu. Có tới 10 hiện tượng tâm lý hành vi hữu ích nhất sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về người khác và hành vi của chính mình.
#1. Lời tiên tri tự đúng
Robert Rosenthal – nhà tâm lý học nổi tiếng người Mỹ đã từng làm một cuộc thí nghiệm thế này: Ông chia một nhóm chuột bạch thành hai nhóm A và B, nói với người nuôi dưỡng nhóm A rằng những chú chuột này rất thông minh, đồng thời lại nói với người nuôi dưỡng nhóm B rằng trí lực lực những chú chuột này chỉ bình thường thôi.
Mấy tháng sau, ông cho hai nhóm chuột này làm một trắc nghiệm kiểu vượt qua mê cung và phát hiện nhóm A thật sự thông minh hơn nhóm B, chúng có thể ra khỏi mê cung tìm được thức ăn đầu tiên. Ông nghĩ: Hiệu ứng này có thể xảy ra ở con người không? Thế là ông lại đến một trường trung học bình thường, ông vào một lớp học bất kỳ và khoanh tròn vài cái tên học sinh trong bảng danh sách, sau đó ông nói với giáo viên của những học sinh đó rằng: Những em này trí tuệ rất cao, rất thông minh. Qua một thời gian, ông trở lại trường và kỳ tích đã xảy ra: những học sinh mà ông chọn thật sự đã trở thành những người xuất sắc của lớp. Tại sao chuyện này đang xảy ra? Đây là tác dụng kỳ diệu của “gợi ý” kỳ diệu.
Trong cuộc sống, ai cũng sẽ nhận được những gợi ý tâm lý kiểu này hay kiểu khác, và những gợi ý này đều có mặt tích cực và tiêu cực. Nếu một người chấp nhận bất kỳ lời đề nghị nào trong một thời gian dài, thì kết quả sẽ là một lời đề nghị như vậy.
#2. Hiệu ứng quá giới hạn
Nhà văn nổi tiếng người Mỹ Mark Twain đã từng nghe một mục sư thuyết giảng trong một nhà thờ. Lúc đầu, anh ấy nghĩ rằng mục sư giảng rất hay, điều này rất cảm động và anh ấy đã lên kế hoạch quyên góp tiền. Tuy nhiên, sau 10 phút, mục sư vẫn chưa kết thúc bài giảng của mình và ông bắt đầu mất kiên nhẫn, vì vậy ông quyết định tiết kiệm một ít tiền lẻ. Sau 10 phút nữa, mục sư vẫn giảng nên quyết định không quyên góp nữa.
Hiện tượng tâm lý này được gọi là “hiệu ứng vượt quá”, nghĩa là nếu kích thích quá mạnh, quá mãnh liệt và kéo dài quá lâu sẽ gây ra tâm lý cực kỳ khó chịu và phản kháng. Hiệu quả cuối cùng thường thấy trong giáo dục gia đình. Chẳng hạn, khi trẻ mắc lỗi, cha mẹ mắng mỏ lặp đi lặp lại sẽ khiến trẻ từ buồn bã, lo lắng chuyển sang mất kiên nhẫn, thậm chí là ghê tởm. Đẩy quá mạnh dẫn đến các hành vi tâm lý và phản tác dụng như “Tôi sẽ làm điều đó vào lần sau.” Có thể thấy, những lời khiển trách, đánh giá của cha mẹ đối với con cái không nên đi quá giới hạn. Vì con bạn phải “sai một lần phạt một lần”. Ngay cả khi bạn muốn nhắc nhở họ một lần nữa, đừng lặp lại nó, hãy thay đổi góc độ và giọng điệu của bài phát biểu của bạn. Có như vậy đứa bé mới không mặc cảm “nắm mãi không chịu buông” mà sinh lòng hận thù, tâm phản nghịch.
#3. Hiệu ứng Westerners
Một nhà tâm lý học phương Tây đã từng giảng một câu chuyện ngụ ngôn. Một đám trẻ con chơi ầm ĩ cả ngày trước nhà một ông lão. Ngày tháng trôi qua, ông lão không thể chịu đựng được nữa. Sau đó, ông cho mỗi đứa trẻ 10 đồng và nói: “Các bạn đã làm cho nơi này trở nên rất thú vị bằng cách khiến tôi cảm thấy mình trẻ lại. Tôi sẽ thưởng cho các bạn số tiền đó”. Bọn trẻ mừng lắm, hôm sau lại quay lại, nhưng lần này ông lão chỉ cho mỗi đứa năm đồng. Những đứa trẻ vẫn đến chơi vào ngày hôm sau, nhưng lần này ông lão chỉ cho chúng hai đồng xu. Vậy là bọn trẻ tức giận bảo “Cả ngày mới được cả 2 đồng, ông có biết bọn cháu chơi đùa cũng mệt lắm không!”. Sau đó thì bọn trẻ không đến nhà ông lão chơi nữa.
Trong câu chuyện này, cách của ông lão rất đơn giản, ông đã biến động cơ bên trong “chơi vì niềm vui của chính mình” từ bọn trẻ trở thành động cơ bên ngoài “chơi vì để được tiền”, và khi ông lão thao túng nhân tố bên ngoài này thì cũng đã thao túng được hành vi của bọn trẻ.
Hiệu ứng Westerners cũng thấy rõ trong cuộc sống. Ví dụ, bố mẹ thường nói với con cái: “Nếu lần này con thi được 10 điểm thì bố mẹ sẽ thưởng 100 ngàn”, “Nếu con thi đứng trong top 5 thì bố mẹ sẽ thưởng con một món đồ chơi mới” v.v. Người lớn chúng ta có lẽ không ngờ rằng cơ chế thưởng này không thỏa đáng, nó sẽ khiến hứng thú học tập của trẻ dần dần giảm đi.
#4. Hiệu ứng gió nam
Hiệu ứng này bắt nguồn từ một câu chuyện ngụ ngôn của nhà văn Pháp – Jean de La Fontaine:
Gió bắc và gió nam tranh nhau xem ai xé áo người qua đường. Đầu tiên là gió bắc thổi lạnh thấu xương, những cơn gió rất lạnh bao trùm lấy người đi đường. Gió nam bắt đầu từ từ thổi, gió nhẹ và nắng đẹp đến nỗi người đi đường cởi bỏ áo khoác và tận hưởng bầu không khí dễ chịu, cảm thấy rằng mùa xuân đang tràn ngập. Cuối cùng, gió nam đã chiến thắng.
Lý do tại sao gió nam phục vụ mục đích của nó trong câu chuyện này là nó thỏa mãn nhu cầu bên trong của con người. Phản ứng tâm lý gây ra bởi mong muốn thỏa mãn bản thân bằng các kích thích giác quan của một cá nhân được gọi là “hiệu ứng gió nam”.
#5. Hiệu ứng thùng gỗ
Bạn tên là gì? Thùng được tạo thành từ nhiều mảnh gỗ, có thể thấy rõ nếu các mảnh gỗ này có độ dài ngắn khác nhau. Lượng nước trong thùng không phụ thuộc vào chiều dài của miếng gỗ, chỉ có thể đổ đầy thùng. chỉ đến chiều cao của mảnh gỗ ngắn nhất.
Thành tích học tập chung của một đứa trẻ giống như một chiếc hộp gỗ lớn, và thành tích của mỗi môn học là một miếng gỗ cần thiết để làm chiếc hộp. Sự ổn định về điểm tốt của trẻ không thể dựa trên kết quả học tập ở từng môn học riêng lẻ (các mẩu gỗ dài), mà nên tập trung vào tình trạng chung của trẻ, đặc biệt là các mắt xích yếu của từng cá nhân (các mẩu gỗ ngắn).
Hiệu ứng này có ý nghĩa gì? Người ta không thể phù phiếm về lỗi lầm của mình và lỗi lầm của người khác. Nếu bạn muốn ai đó trở nên hoàn hảo hơn, bạn không thể chỉ dựa vào công trạng và tài năng của người đó mà quên đi những khuyết điểm hay thói xấu của họ, ngay cả khi chúng có vẻ không quan trọng. Điều này là do ngay cả một đoạn gỗ ngắn cũng có thể khiến nước chảy khắp thùng.
#6. Hiệu ứng Hawthorne
Tại nhà máy Hawthorne ở ngoại ô Chicago, Hoa Kỳ, điều kiện sản xuất không được lý tưởng vì công nhân thường tức giận và bất mãn. Sau đó, một nhà tâm lý học đặc biệt đã đến đây để tiến hành một thí nghiệm. Trong hơn 2 năm, vị chuyên gia này đã đối thoại riêng với hơn 20.000 công nhân và trong các cuộc trò chuyện, vị chuyên gia cho biết mọi ý kiến, phàn nàn về nhà máy sẽ được kiên nhẫn lắng nghe. . Thí nghiệm mang lại kết quả ngoài mong đợi. Năng suất của nhà máy đã tăng lên đáng kể. Mọi người có nhiều câu hỏi hoặc phàn nàn là điều tự nhiên, nhưng không phải lúc nào họ cũng bày tỏ chúng. Sự hài lòng sẽ đến sau khi “nói”, và việc buông bỏ sẽ khiến mọi chuyện trở nên thoải mái và dễ dàng hơn rất nhiều.
#7. Hiệu ứng tăng giảm
Hiệu ứng này trong giao tiếp giữa người với người chính là chỉ: Bất cứ ai cũng đều hy vọng sự yêu thích, ưu tiên của đối phương dành cho mình “không ngừng tăng lên” chứ không phải “không ngừng giảm đi”. Lấy ví dụ, rất nhiều người bán hàng nắm được tâm lý này của khách hàng, trong khi cân món hàng họ luôn lấy một phần nhỏ để lên cân rồi từ từ “thêm vào thêm vào” cho đủ số lượng khách hàng cần, chứ họ không lấy một phần lớn ngay rồi sau đó lại “bớt ra bớt ra”, mặc dù cả hai cách đều vì đạt đến số lượng khách hàng cần nhưng hành động “thêm vào” sẽ khiến khách hàng cảm thấy hài lòng hơn rất nhiều.
Khi chúng ta phê bình đánh giá trẻ nhỏ thường khó tránh “khen trước, chê sau”. Kỳ thực cách này không lý tưởng lắm, tốt hơn hết là hãy chỉ ra cho chúng thấy những lỗi chúng mắc phải rồi sau đó mới khích lệ chúng bằng những “thành quả” mà chúng đã đạt được, như thế trẻ sẽ dễ dàng tiếp thu nhận xét của bạn và có thiện chí sửa chữa hơn.
#8. Hiệu ứng bươm bướm
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những cơn gió yếu và nhỏ của một con bướm vô tình vỗ cánh ở Nam bán cầu kết hợp với nhiều yếu tố khác đã biến nó thành một cơn lốc xoáy ở bang Texas của Hoa Kỳ chỉ trong vài tuần! Các nhà khoa học sau đó gọi đây là “hiệu ứng cánh bướm” và lý luận như sau.
Hiệu ứng này cho chúng ta biết rằng Đừng bao giờ đánh giá thấp những điều nhỏ nhặt. Một lời nói, một câu chuyện hay một việc làm nhỏ nếu đúng sẽ có tác động tích cực rất lớn, nhưng nếu sai sự thật hoặc tùy tiện thì tác động tiêu cực cũng lớn không kém.
#9. Hiệu ứng đóng kí hiệu
Trong thế chiến 2, Mỹ do binh lính không đủ nên đã lập một đội các tù nhân trong ngục đưa ra tiền tuyến chiến đấu. Mỹ đặc phát vài chuyên gia tâm lý đến huyến luyện, động viên các tù nhân này và theo họ cùng ra tiền tuyến
Trong thời gian huấn luyện, các nhà tâm lý thuyết giáo rất nhiều với tù nhân và bắt mỗi người họ mỗi tuần phải viết một lá thư cho người thân nhất của mình. Nội dung trong thư do nhà tâm lý thống nhất chỉ định, thuật rằng: biểu hiện của tù nhân trong ngục tốt như thế nào, tự cải tạo mình như thế nào v.v. Nhà tâm lý yêu cầu họ viết thật tỉ mỉ rồi gửi đi. Sau 3 tháng, các tù nhân ra tiền tuyến, nhà tâm lý lại yêu cầu họ trong thư viết rằng họ đã phục tùng chỉ huy như thế nào, chiến đấu dũng cảm ra sao v.v. Kết quả là, biểu hiện của đội binh tù nhân này không hề thua kém binh lính thực thụ. Họ trở nên giống y như những gì trong thư họ viết. Hiện tượng này được gọi là “hiệu ứng đóng kí hiệu”, còn có tên gọi khác là “hiệu ứng ám thị”.
#10. Hiệu ứng ngưỡng vào
Có những hiện tượng trong cuộc sống hàng ngày. Khi nhờ người khác giúp đỡ, nếu bắt đầu đòi hỏi quá nhiều rất dễ bị từ chối, và ngược lại, nếu ban đầu chỉ yêu cầu nhỏ rồi sau đó tăng dần số lượng sau khi người khác đồng ý thì rất có thể sẽ bị từ chối. Đạt được nhu cầu và mục tiêu của bạn sẽ dễ dàng hơn. Các nhà tâm lý học gọi hiện tượng này là “hiệu ứng ngưỡng”. Hiệu ứng này được sử dụng rất hiệu quả trong việc nuôi dạy con cái trong gia đình. Khi trẻ làm đúng, hãy yêu cầu thấp, xác nhận, khen ngợi và khuyến khích trẻ, và khi yêu cầu của bạn tăng lên, trẻ sẽ vui hơn.
