Tri thức, dù vay mượn hay tự thân, thì bản chất đều là “vay mượn” cả.
Hơn một nửa số trí thức có ý thức mà tôi biết hoặc đang nằm trong nghĩa trang hoặc đã nằm rải rác dưới biển. Một số ít sống sót đến những năm cuối đời thậm chí còn không nhớ nổi tên mình chứ đừng nói đến tên bằng sáng chế của họ. Hồi đó chỉ cần biết đi vệ sinh đúng chỗ là đủ.
Nếu chúng ta nói rằng tri thức tự ngã hay tri thức sơ khai là của chúng ta, tại sao giai đoạn này chúng ta không nhớ gì cả? Tại sao tôi không thể nhớ, hay tất cả chỉ là “ký ức” tạm thời? Thật ra thân tâm này cũng là vay mượn. Mỗi người đến với cuộc đời này như được trao cho một chiếc xe để trải nghiệm hành trình của chính mình.
Một số chiếc xe được mượn là siêu xe với tất cả các phụ kiện mới nhất, trong khi những chiếc khác bị mất bánh trước khi xe của họ chạy. Có người cho là tình cờ và hên xui, có người đi tìm câu trả lời đến cùng, để rồi cuối cùng dân tộc ta từ đâu đến vẫn là một câu hỏi hoang đường, không thể nghĩ bàn. Vì đây là xe thuê nên những thứ chúng tôi mang theo về cơ bản là đồ đi mượn. Điều này là do mọi người phải xuống xe sau sân khấu. Do đó, ngay cả ý tưởng “để lại một cái gì đó” cho cuộc sống nên được từ bỏ.
Nếu chúng ta thử đặt câu hỏi ngược lại,
“liệu không cần để lại gì cho đời, thì có được không?”
Quá được ấy chứ,
Vì chúng ta đã có quá nhiều điểm tương đồng nên có những di sản để lại, nhưng cũng có những di sản để lại. Cuộc khủng hoảng thừa là một vấn đề chúng ta phải đối mặt. Nên nhiều khi tôi cứ sống bình thản trả xe, không để lại gì để bớt gánh nặng cho con cháu.
Mong muốn “để lại một cái gì đó” trên thế giới này hoặc mong muốn sống một cuộc sống có ý nghĩa đôi khi xuất phát từ tâm tham lam vi tế, bị ám ảnh bởi những thứ vay mượn. Nếu bạn để ý, hầu hết các vấn đề nhức nhối nhất trên thế giới cũng liên quan nhiều đến ý định của một số người và tổ chức là để lại thứ gì đó cho đời.
Cuộc đời ý nghĩa hay không, là ý niệm trong từng người, nên có để lại hay không để lại di sản, vay mượn hay tự thân tri thức, kiếm tiền nhanh hay chậm, thực sự không quá quan trọng, miễn đừng phiền hay gây hại cho người khác và chính mình là được. Anh em muốn lái chiếc xe của mình đi đâu là quyền của anh em, lao xuống vực cũng được, nhưng đã tham gia giao thông thi bắt buộc phải có luật chơi của nó. Vì dòng chảy cuộc đời, không chỉ có riêng một mình anh em chạy, mà còn rất nhiều chiếc xe khác đang chạy.
Đó là tại sao, đi đâu, làm gì, anh em phải nhìn trước, nhìn sau, nhìn trái, nhìn phải, giữ khoảnh cách an toàn, khi nào nên quẹo, khi nào nên tăng tốc, khi nào nên đạp thắng. Dù là xe mượn nhưng anh em cũng nên dùng cho nó đàng hoàng tử tế và hạn chế đụng xe người khác. Người ta trích dẫn và tranh luận về khái niệm triết học “thông thái” của Nietzsche… nhưng lại quên mất một kiệt tác khác của ông: Ba hiện thân của Lạc đà, Sư tử và Hài đồng.
Ông ví hành trình nhận thức thế giới của chúng ta như hình ảnh con lạc đà gánh trên vai bao tri thức, và chúng ta nhớ rằng hình ảnh con lạc đà này cũng chính là khái niệm về kho tri thức phong phú mà ông đã tạo ra. Bạn càng chồng chất và càng khó khăn, bạn càng lang thang trong vùng hoang vu của cuộc đời.
Một ngày nọ, lạc đà biến thành sư tử. Nó tương tự như quá trình tiêu hóa kiến thức vay mượn từ bản thân. Sư tử đi xuyên rừng xanh với niềm tự hào rằng những gì nó trải qua đã tự cung tự cấp và trở thành tri thức. Trong lần hóa thân cuối cùng, sư tử rống to với “mình”… “không có gì là của ta”, sư tử biến thành linh hồn của một đứa trẻ.
Tại sao là tâm hồn trẻ thơ?
Vì tâm hồn trẻ thơ không mắc kẹt trong quá khứ và cả tương lai, và tâm hồn trẻ thơ cũng không bị mắc kẹt trong bất kỳ quan niệm hay tri kiến nào cả.
Tâm hồn trẻ thơ là vô niệm.
Đó là tại sao nước Trời chỉ dành cho tâm hồn trẻ thơ, chứ không dành cho chúng ta. Nên sự thống khổ của chúng ta, không chỉ đến từ việc cố gắng đạt được những cái chúng ta không có… mà nó còn đến từ việc chúng ta cứ mãi kẹt và bám chấp vào những thứ chúng ta đã có.
- Tôi không biết anh em có bao giờ tự hỏi, tại sao có người học đâu hiểu đó, nhưng lại có người học mãi một thứ không xong không? rồi tại sao người này có khả năng quan sát rồi tự đúc kết lại rất tốt… nhưng lại có người cũng quan sát cùng một hiện tượng trên nhưng chẳng rút ra được gì cả?
- Do người này giỏi hơn người kia? hay do người này chịu dấn thân hơn người kia?
- Sự thúc dục gì ở đằng sau mà khiến cho tâm trí người này, vào đúng lúc đó, họ lại quyết định sáng suốt được như vậy?
Đó là những câu hỏi đáng để chúng ta suy ngẫm, Còn tôi thì không nghĩ mấy cái đó là ngẫu nhiên.
