Văn học cổ điển là gì? Điều kiện để một cuốn sách trở thành kinh điển là gì? Tất cả các thời đại đều trở thành kinh điển? Khó đọc có trở thành kinh điển không? Hay nó đang được các chuyên gia ca ngợi là một tác phẩm kinh điển? Đầu tiên, mục đích của bài viết này chỉ liên quan đến các tài liệu kinh điển, đôi khi được gọi là kinh điển cho ngắn gọn.
I. KINH ĐIỂN LÀ GÌ
Kinh điển, từ nguyên xuất phát từ các ngôn ngữ Ấn-Âu: classique (Pháp), classicus (La Tinh), ban đầu mang nghĩa “thuộc về một tầng lớp”, về sau mang nghĩa rằng “thứ hạng cao của một tầng lớp”. Hiện nay, định nghĩa đầy đủ ta có về kinh điển là “tác phẩm mang tính tiêu biểu, được làm chuẩn mực, tạo ra sức ảnh hưởng cho các tác phẩm khác cùng thể loại”.
Như vậy, nói đến kinh điển là bao hàm trong nó một sự so sánh, mà so sánh luôn phải đặt cùng hệ quy chiếu. Giả dụ nhắc đến kinh điển Sherlock Holmes, ta phải mặc định đặt nó vào thể loại trinh thám, nó sẽ làm chuẩn mực, và có thể cả ảnh hưởng cho, ví dụ, Hoa súng đen. Chúa tể những chiếc Nhẫn là kinh điển cho thể loại kỳ ảo, sẽ làm chuẩn mực và ảnh hưởng cho Harry Potter; chứ không thể so chiếu với thể loại khác. Theo cách tương tự, Lolita, Romeo và Juliet, Frankenstein … Tất cả đều là những tác phẩm kinh điển thuộc thể loại riêng của họ.
Và vì hai yếu tố đó là sự so sánh điển hình và tác động nên bạn cần những cuốn sách khác cùng thể loại để so sánh. Bạn đang tạo ra một thể loại mới và ai đọc cũng thích sách của bạn, nhưng bạn chỉ có rất nhiều tác phẩm thuộc thể loại này được coi là kinh điển và so sánh với họ để thấy rằng bạn và anh ấy đã trở thành thước đo ảnh hưởng. . Trung bình, một cuốn sách mất nhiều năm để viết và những cuốn sách tương tự mất hàng thập kỷ để hoàn thành. Vì vậy, kinh điển thường là những cuốn sách đã có từ rất lâu.
Tuy nhiên, cổ điển (điển hình và quy phạm) không có nghĩa là mọi thứ đều tốt nhất. Đối với độc giả ngày nay, rõ ràng Sherlock Holmes có nhiều vụ án khá dễ đoán và văn phong không hấp dẫn như các thám tử sau này. Ngoài ra, Chúa tể của những chiếc nhẫn không có nút mở và có tâm lý nhân cách một chiều. Hoặc Frankenstein không đủ đáng sợ.
Và những tác phẩm kinh điển không phải là thứ tốt nhất cho người đọc, hay thậm chí cho người viết. Sherlock Holmes không được hâm mộ bằng chính Conan Doyle. Doyle viết Holmes để kiếm tiền nuôi giấc mộng tiểu thuyết lịch sử, nhưng ông không coi Holmes là di sản cả đời của mình.
Nó tốt hay xấu đối với người đọc, tùy thuộc vào sở thích của họ. Có sở thích đọc kinh điển, có sở thích đọc văn học thị trường, có sở thích đọc văn học giải trí. Rõ ràng Hoa súng đen tốt hơn phe Thiên nga về thị hiếu giải trí và Mắt xanh tốt hơn “Bắt trẻ đồng xanh” về thị hiếu thị trường. Vì vậy, điều này tốt hay xấu là hoàn toàn chủ quan và đáng tôn trọng nhưng không phải là một sự thật phổ quát.
II. KINH ĐIỂN THÌ NHƯ THẾ NÀO?
Vì sao cuốn này trở thành kinh điển, còn cuốn nọ thì không? Sách kinh điển hơn các sách khác như thế nào?
1. Tính vượt thời gian
Vượt thời gian (tạm dịch từ timeless) là tác phẩm mà dù đọc trong thời kỳ nào, tính từ hiện tại trở về quá khứ (bởi tương lai là thứ không bao giờ chúng ta có thể biết trước), người đọc đều có thể thấy giá trị nó mang lại vẫn còn to lớn cho ngày hôm nay. Nó khiến người ta muốn đọc lại nhiều lần, ở nhiều độ tuổi, và mỗi độ tuổi sẽ thấy một tầng ý nghĩa khác. Và do đó, nó chịu được sự đào thải của thời gian để tồn tại trong nhiều đời sau.
Cạnh đó, kinh điển là tác phẩm không sợ bất cứ tác động nào e rằng có thể phá bỏ giá trị của nó, kể cả khi tách nó khỏi bối cảnh sáng tác đi nữa. Kể từ khi ra đời, Roméo và Juliette sau 400 năm vẫn gây xúc động sâu sắc về tình yêu và thù hận, nó không kém giá trị đi nếu chẳng may người đọc biết trước cuối truyện đôi tình nhân đều chết; họa chăng nó chỉ hết giá trị một khi loài người không còn tình yêu và thù hận trong cuộc sống nữa. Ngoài ra, Lolita có cuốn sách của riêng mình “Lolita’s Abstract”, chuyên viết về lối viết bí ẩn của tác giả và giúp người đọc dễ hiểu hơn, nhưng bộ óc phi thường của Nabokov vẫn khiến người đọc ngưỡng mộ. Và điều đó không ngăn cản mọi người đọc đi đọc lại nó.
Ngược lại là một tác phẩm chết yểu khi người đọc đọc đến cuối ngay lần đầu tiên. Đó là một bài viết thiếu tế nhị được viết vòng vo để đánh lừa người đọc ở trang cuối cùng. Như vậy, sức sống của những tác phẩm ấy mong manh đến mức khi nội dung (sự tha hóa) bị lộ ra thì coi như tác phẩm đã chết. Ai sẽ muốn đọc một bộ phim kinh dị ly kỳ nếu kẻ giết người và nút thắt được phanh phui trước? Hay trong thời đại công nghệ của chúng ta, những tác phẩm kỳ quái trở nên lỗi thời chỉ sau vài tháng bị tách khỏi bối cảnh sáng tạo, khiến chúng ta chỉ còn thấy những hành động tầm thường và những câu chuyện về những sự cố nực cười.
2. Nền móng và sức ảnh hưởng
Trước khi Holmes ra đời, Edgar Allan Poe đã viết tiểu thuyết trinh thám, nhưng thể loại trinh thám vẫn chưa tạo được tiếng vang cho đến khi Conan Doyle viết Holmes. Hoặc trước Tolkien, khi giả tưởng là một thể loại trẻ con và chỉ giới hạn ở những chuyên gia bên lề văn học, người bạn Lewis của ông trong Biên niên sử Narnia cũng không khá hơn cho đến khi The Lord of the Machines ra đời. Nó thu hút sự chú ý của các chuyên gia.
Có thể thấy, những nhà văn và tác phẩm trên không phải ra đời trước trong thể loại này nhưng đã nhanh chóng vươn lên địa vị những nhà văn tiêu biểu bằng tài năng của mình và trở thành kinh điển. Theo thời gian, những tác phẩm kinh điển đi vào tiềm thức của độc giả và nhà văn trẻ một cách tự nhiên. Dù không cố ý nhưng khi viết tôi vẫn bị ảnh hưởng phần nào từ những tác giả đi trước. Một trở thành mười, mười trở thành trăm, và nhiều tác phẩm chịu ảnh hưởng bởi lượng bằng chứng ngang nhau rằng các tác phẩm kinh điển của chúng tồn tại mãi mãi.
3. Đánh giá từ giới chuyên môn
Dù muốn dù không, thị hiếu của đám đông là khó lường và dễ điều khiển, kinh điển dựa một phần vào đánh giá chủ quan của giới chuyên môn. Những người có đủ 3 nền tảng triết học, tôn giáo, nghệ thuật ngõ hầu tương đương với các tác giả kinh điển để cảm thụ tác phẩm của họ. Nếu cùng một cuốn kinh điển, một em bé đọc sẽ hiểu theo tầng nghĩa đầu tiên em hiểu được, một người trưởng thành theo tầng nghĩa thứ hai, và giới chuyên môn sẽ tìm tầng 3, 4, 5… nếu có, để đánh giá cuốn sách có xứng đáng hay không.
Tất nhiên, lịch sử cho thấy giới chuyên môn nhiều lần đã để sót các tác phẩm giá trị, nhưng các tác phẩm đã được họ chọn thì không cuốn nào là thấp kém cả. Và chúng ta hẳn đều muốn lưu lại cho con em đời sau những cuốn sách có nhiều tầng nghĩa, cho nhiều độ tuổi; hơn là cuốn sách chỉ có một lớp nghĩa duy nhất, để đọc chỉ một lần duy nhất, để sau này giới thiệu cho con em nghe thì chớ có… spoil.
