Nhiều bậc cha mẹ băn khoăn tại sao con mình lại cư xử tốt ở trường hơn nhiều so với ở nhà. Thực tế, điều này không phải là vì con bạn thích người khác hơn mà thực ra là hoàn toàn ngược lại. Kiểu hành vi này có thể là dấu hiệu cho thấy con bạn có sự gắn bó chặt chẽ với bạn.
Vanessa LoBue, giáo sư tâm lý học tại Đại học Rutgers-Newark và là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Trẻ em, đã bàn luận về vấn đề này trong bài viết “Why Does My Kid Behave Better for Other People?” đăng trên Psychology Today vào tháng 12/2022. Sau đây là bản dịch và lược dịch bài viết của bà.
“Vào đêm đầu tiên khi con trai tôi bước vào lớp mầm non, tôi không biết điều gì đang chờ đợi mình. Tất cả các bậc cha mẹ đều ngồi xung quanh những chiếc bàn và ghế nhỏ xíu, cố gắng tỏ ra không khó chịu trong khi trò chuyện nhỏ.
Sau vài phút, các giáo viên tự giới thiệu, cung cấp thông tin về một ngày điển hình của bọn trẻ ở trường, và mời phụ huynh đặt câu hỏi. Là một phụ huynh mới, tôi không biết phải hỏi gì, chỉ im lặng lắng nghe. Trong khi đó, các phụ huynh khác giơ tay phát biểu, hỏi về thời gian ăn nhẹ, việc cho trẻ ăn vặt, và vị trí phòng tắm. Nhưng điều mà phụ huynh quan tâm nhất chính là hành vi của con mình khi ở lớp. Các câu hỏi như: Làm thế nào mà các giáo viên cho con ngủ trưa? Làm thế nào mà họ cho con sử dụng bô một cách đều đặn? Làm thế nào mà họ khiến con ngồi yên tô màu mà không gây ồn ào? Và thậm chí là: Các giáo viên có đang nói về con tôi không? Mọi người, bao gồm cả tôi, đều ngạc nhiên trước cách các giáo viên có thể quản lý một lớp gồm 12 trẻ nhỏ suốt cả ngày. Đáng chú ý là tất cả chúng tôi dường như có những đứa trẻ cư xử tốt hơn nhiều ở trường so với khi ở nhà. Vậy, tại sao con cái chúng ta có thể cư xử như thiên thần ở trường nhưng lại biến thành “ác quỷ” khi về nhà?
Nếu bạn từng tự hỏi mình câu hỏi này, thì bạn không phải là người duy nhất. Nhiều bậc cha mẹ có con hành xử nổi loạn ở nhà nhưng lại rất lịch sự và biết nghe lời khi ở chỗ người khác. Hóa ra, lý do không phải là con bạn thích người khác hơn mà ngược lại. Thực tế, kiểu hành vi này có thể là một dấu hiệu tích cực cho thấy con bạn cảm thấy gắn bó chặt chẽ với bạn.”
Nghiên cứu về sự gắn kết ở trẻ em
Mary Ainsworth, một nhà tâm lý học danh tiếng từ Đại học Johns Hopkins và Đại học Virginia, đã ghi dấu ấn với nghiên cứu về sự gắn bó của trẻ sơ sinh với mẹ thông qua thí nghiệm nổi tiếng mang tên “tình huống kỳ lạ”. Trong thí nghiệm này, các bà mẹ đưa con mình đến một phòng thí nghiệm để chơi. Sau vài phút, một người lạ bước vào và ngồi xuống gần đứa bé. Không lâu sau, người mẹ rời khỏi phòng, để đứa bé một mình với người lạ. Cuối cùng, người mẹ quay trở lại.
Những câu hỏi lớn được đặt ra trong thí nghiệm này là: Các bé đã phản ứng thế nào khi người lạ bước vào? Chúng đã làm gì khi mẹ ra khỏi phòng? Và quan trọng nhất là, chúng phản ứng thế nào khi mẹ quay lại? Ainsworth phát hiện ra rằng, phần lớn các bé có “gắn bó an toàn”. Trong tình huống này, các bé vui vẻ chơi đùa ở một nơi mới khi có mẹ ở bên, tỏ ra buồn bã khi mẹ rời đi và cảm thấy an ủi khi mẹ quay trở lại.
Tuy nhiên, không phải tất cả các bé đều có sự gắn bó an toàn. Những đứa trẻ có “gắn bó không an toàn/tránh né” thường tỏ ra thờ ơ với sự hiện diện của mẹ. Chúng không bận tâm khi mẹ rời đi và cũng không mấy quan tâm khi mẹ trở lại. Trẻ có “gắn bó lo lắng/chống đối” bám chặt lấy mẹ khi mẹ có mặt trong phòng, rất buồn khi mẹ rời đi, nhưng lại không dễ chịu khi mẹ quay lại, thậm chí có thể giận dữ vì mẹ đã bỏ đi. Nhóm trẻ cuối cùng, được gọi là “gắn bó vô tổ chức/mất phương hướng”, thể hiện nhiều phản ứng khác nhau và không có hành vi nhất quán trong suốt quá trình nghiên cứu (Ainsworth, 1979; Karen, 1990).
Nguồn gốc của sự gắn bó
Làm thế nào để một đứa trẻ phát triển sự gắn bó an toàn? Những em bé có mẹ luôn đáp ứng nhu cầu của chúng – người an ủi khi chúng khóc và chia sẻ niềm vui khi chúng cười – có nhiều khả năng phát triển sự gắn bó an toàn nhất. Những đứa trẻ này hiểu rằng khi chúng buồn bã, mẹ sẽ ở đó để an ủi. Chính sự nhận thức này giúp các bé cảm thấy đủ “an toàn” để khám phá những môi trường mới khi có mẹ ở bên. Chúng biết rằng mình luôn có một người chăm sóc đáng tin cậy sẵn sàng giúp đỡ khi có sự cố xảy ra.
Những đứa trẻ này tự tin trước sự hiện diện của mẹ để khám phá những tình huống mới. Khi mẹ không có mặt, chúng có thể cảm thấy ít tự tin hơn, nhưng sự tự tin sẽ nhanh chóng trở lại ngay khi mẹ quay về.
Tại sao trẻ em cư xử ngoan với người lạ?
Vậy tại sao những đứa trẻ của chúng ta lại cư xử tệ với chúng ta mà không phải với người khác? Câu trả lời dường như nằm ở chỗ trẻ cảm thấy thoải mái và an toàn khi ở bên chúng ta. Chúng biết rằng, dù có bị suy sụp hoàn toàn, mẹ vẫn sẽ ở đó để an ủi và hỗ trợ, và chúng vẫn được yêu thương ngay cả khi đồ chơi bị vương vãi khắp phòng mà chưa được thu dọn. Trẻ hiểu rằng mẹ sẽ nhìn thấy tất cả khía cạnh thực tế của chúng nhưng vẫn luôn yêu thương và chấp nhận chúng. Mẹ mang đến cho trẻ sự an toàn mà người lạ không thể làm được.
Vì vậy, trong khi mẹ nhận được tình yêu và tình cảm chân thành từ trẻ, mẹ cũng sẽ phải đối diện với những cảm xúc thực sự khác của trẻ, ngay cả những cảm xúc không mấy dễ chịu. Đối với người lạ, trẻ cảm thấy ít an toàn hơn, đặc biệt khi không có mẹ bên cạnh. Điều này khiến chúng kiềm chế hơn và dẫn đến việc thường có những hành vi tốt nhất khi ở bên người lạ.
Nếu nhìn vào hành vi của người lớn, chúng ta cũng thấy hiện tượng tương tự. Chúng ta thường cư xử tốt nhất khi gặp người lạ hoặc khi làm việc với đồng nghiệp. Bạn có thể gửi cho người bạn thân nhất của mình những lời phàn nàn khó nghe về một cuộc họp nhàm chán, nhưng lại không dễ dàng thể hiện sự tức giận trước mặt bất kỳ ai. Với người lạ hoặc những người không quen biết, chúng ta cũng thường cư xử tốt nhất, trong khi chúng ta cảm thấy an toàn nhất khi ở bên những người gần gũi nhất. Kết quả là, những người thân thiết sẽ nhìn thấy những cảm xúc chân thật nhất của chúng ta, còn những người lạ sẽ nhìn thấy phiên bản kiềm chế và cư xử tốt nhất của chúng ta.
Do đó, không có gì sai và cũng chẳng có gì lạ khi bạn có một đứa con là “ác quỷ” ở nhà nhưng lại là “thiên thần” khi ra ngoài. Điều này không có nghĩa là bạn đang làm điều gì đó sai; trên thực tế, điều đó có thể cho thấy bạn đang làm đúng. Nó có nghĩa là con bạn cảm thấy đủ an toàn để bộc lộ và phát triển.
