Con người thật kỳ lạ. Một mặt, bạn nghi ngờ chính mình. Mặt khác, khi bạn mơ mộng về thành công của mình, bạn tưởng tượng mọi thứ sẽ diễn ra tốt đẹp mà không gặp trục trặc.
Chắc hẳn trong chúng ta ai cũng muốn bản thân thay đổi để trở nên tốt đẹp hơn. Giữa vô vàn triết lý sống nổi tiếng Ikigai, Wabi Sabi, Hygge hay Lagom… đều là những tinh túy của các nền văn minh – các bạn có tự hỏi rằng liệu mình tiếp thu và áp dụng được mấy phần?
Ai ai trong chúng ta cũng muốn một cuộc sống giàu có, một cuộc đời thành công, một cuộc sống tốt đẹp hơn. Con người là cỗ máy với những ham muốn vô hạn. Sự ham muốn này chỉ đóng một phần nhỏ trong quá trình ra quyết định và quá trình thay đổi bản thân.
Quá trình thay đổi bản thân đòi hỏi nhiều hơn vậy. Nếu mọi việc trở nên dễ dàng, chắc hẳn ai cũng có một cuộc sống như ý rồi. Và một sự thật phũ phàng rằng đại đa số chúng ta chỉ muốn thì nhiều nhưng thành quả đạt được lại không được là bao nhiêu. Lý thuyết chắc hẳn ai cũng biết. Các bước thay đổi bản thân rất rõ ràng: Xác định điều mình muốn làm, tiếp theo là làm việc chăm chỉ, chiến đấu với thăng trầm, đổ thật nhiều công sức và thành quả sẽ đạt được. Một trích dẫn của Morgan Housel về ngành tài chính cũng áp dụng cho hoạt động tự lực:
“Ngành tài chính nói quá nhiều về những gì cần phải làm và nhưng lại nói quá ít về những gì xảy ra trong đầu bạn khi bạn cố gắng làm điều đó”.
Điều đó nói lên rằng một số rào cản tâm lý phổ biến chắc chắn cản trở bạn khi bạn cố gắng thay đổi là gì và bạn có thể làm gì với chúng?
Con voi với người điều khiển
Hãy tưởng tượng một con người đang cưỡi trên lưng con voi. Do kích thước quá lớn của con voi so với người cưỡi, bạn có thể tưởng tượng người lái sẽ khó điều khiển con voi như thế nào.
Nhiều nhà tâm lý học và nhà văn nổi tiếng như Jonathan Haidt và Robert Greene đã sử dụng phép so sánh để mô tả cuộc chiến giữa 2 phần não của bạn: phần não phụ trách lập kế hoạch dài hạn và tư duy phản biện cùng với phần não cũ của bạn, nơi phụ trách đưa ra quyết định nhanh. Sự trì hoãn trong thay đổi bản thân cũng phần lớn dựa vào đây.
Để cải thiện cuộc sống của bạn, không khác gì bạn phải tìm ra vật gì đó để điều khiển con voi – chính là cuộc sống của bạn. Tìm được mấu chốt điều khiển đã điểm rất khó. Sức nặng con voi chính là những vấn đề sẵn có như:
Sợ bị xã hội từ chối: Tâm trí của bạn nghĩ rằng cuộc sống của bạn đang gặp rủi ro khi bạn bị đặt vào những tình huống mà bạn có thể đối mặt với sự từ chối. Địa vị bị hạ thấp đồng nghĩa với sự cô lập.
Ăn kiêng: Bộ não của bạn vẫn nghĩ rằng đồ ngọt và chất béo rất khan hiếm, điều này khiến bạn thèm ăn khi nhìn thấy chúng, mặc dù hiện tại chúng đã rất nhiều. Bạn đã bao giờ cảm thấy muốn ăn những loại thực phẩm này, giống như bạn không thể kiểm soát được cảm giác thôi thúc?
Chính xác
Sinh tồn: Tiềm thức của bạn không quan tâm đến việc bạn có thành công hay không, chỉ quan tâm đến việc bạn sống.
Làm thế nào để bạn học cách thuần hóa con voi và để người điều khiển? Đầu tiên, bạn phải tìm ra cách để đánh lừa bản thân phá bỏ rào cản ban đầu về những nghi ngờ, sợ hãi và thôi thúc tiêu cực đủ lâu để tạo ra những vòng phản hồi tích cực. Dựa vào nền tảng tích cực này, bạn sẽ dễ dàng tiếp cận và xây dựng những thói quen mới hơn.
Theo thời gian bạn duy trì những suy nghĩ tích cực, sự hài lòng trở nên dễ dàng hơn và bạn sẽ càng có quyết tâm đạt những mục tiêu lớn hơn.
Khuynh hướng đổ lỗi cho những sai lầm
Những kinh nghiệm trong quá khứ định hình thế giới quan của bạn và bộ não của bạn sẽ lọc ra những bằng chứng mới dựa trên những gì bạn đã tin tưởng.
Đây là lý do tại sao chúng ta rất khó thay đổi bản thân. Câu chuyện cuộc đời chúng ta được định hình bởi những thất bại, vì vậy nếu là những người thất bại và chưa bao giờ dám vươn lên những sai lầm trước đó và họ chấp nhận với niềm vui làm người bình thường.
Những người nghèo đói phải chịu những trở ngại về hoàn cảnh và tâm lý. Về mặt lý thuyết, những người nghèo khó có thể tự vươn lên khỏi nó. Rất nhiều người có thể. Nhưng khó hơn đối với họ vì họ không thấy gì ngoài bằng chứng về lý do tại sao họ sẽ không bao giờ làm được. Điều này dẫn đến việc chúng lặp lại chu kỳ và truyền nó cho thế hệ tiếp theo.
Bạn đang kể cho mình một câu chuyện về thế giới. Ngay cả khi bạn không phải là một người bi quan hoàn toàn, bạn vẫn bán mình cho niềm tin này vì bạn liên tục lọc ra các khả năng trong tương lai dựa trên những kinh nghiệm trong quá khứ của mình.
Bạn có thể cần thay đổi nhiều loại niềm tin để cải thiện cuộc sống của mình – niềm tin về tiền bạc, chính trị, bản chất con người, thành công, may mắn, chỉ là một vài trong số đó.
Nhưng hầu hết mọi người sẽ bỏ ra những niềm tin có thể giúp ích cho bản thân bởi vì họ quan tâm duy trì cuộc sống hiện tại hơn là thay đổi cuộc sống của họ.
Khi duy trì lối suy nghĩ như vậy, bản thân bạn đang đặt vào cuộc chiến với chính con người mình. Và bạn thấy mọi người đang sống một cuộc khó hiểu vì họ cứ lặp đi lặp lại những sai lầm tương tự để phù hợp với câu chuyện của họ.
Làm thế nào để bạn vượt qua điều này?
Cố gắng tỏ ra không hài lòng, xem xét những câu chuyện bạn tự kể và phân tích xem chúng có đúng sự thật hay hữu ích hay không. Trong sâu thẳm, bạn cần tự nhận thức những suy nghĩ nào được xây dựng lên để đối phó và đây là sự thật.
Thích lợi ích ngắn hạn
Tương tự như đường cong xuống hyperbolic, hầu hết chúng ta thích phần thưởng ngay lập tức hơn là phần thưởng lâu dài. Bạn rất khó để trì hoãn sự hài lòng bởi vì sự hài lòng ngay lập tức là một công cụ sinh tồn. Nó vẫn có thể là một công cụ sinh tồn ngày nay. Trong một số tình huống, bạn nên coi trọng giá trị trước mắt. Đây là một vấn đề mà người nghèo cũng có xu hướng mắc phải. Họ không đủ khả năng để tiết kiệm tiền. Trong trường hợp của bạn, thật khó để tưởng tượng một khoản tiền lớn trong tương lai bằng cách từ bỏ một khoản tiền ngay lập tức.
Đây là lý do tại sao mọi người không đầu tư. Đây là lý do tại sao mọi người dành thời gian cho các hoạt động với phần thưởng được đảm bảo ngay lập tức, ví dụ: một khoản tiền lương, và gặp khó khăn khi thực hiện công việc bị trì hoãn trả trước ít nhưng sau đó sẽ nhiều hơn.
Làm thế nào bạn có thể phát triển tư duy dài hạn? Không chỉ vậy, làm thế nào bạn có thể điều chỉnh hành vi của bạn với suy nghĩ của bạn? Bạn có thể rèn luyện bản thân để trì hoãn sự hài lòng. Điều này trở lại với con voi và người cưỡi. Bạn phải phát triển các kỹ năng suy luận để nhìn xa hơn trong tương lai.
Tư duy hình dung không mang lại thành công, nhưng nó có ích. Khi bạn nhìn vào cuộc sống của nhiều người thành công, bạn đang thấy một người đã nhìn thấy tương lai trước khi điều đó xảy ra.
Bạn tự an ủi mình rằng thực tế là không có điều gì sai trái với bạn bởi vì thành công là thứ không dễ đạt đạt được với bản thân. Bạn cố cho rằng những người thành công có khả năng kỳ diệu này mà bạn không thực sự có được. Điểm khác biệt giữa bạn và họ chỉ đơn giản là khi họ thực sự hiểu rõ hơn về điểm mù tâm lý của họ và đối phó với chúng tốt hơn bạn.
Làm việc để chống lại những thành kiến và khiếm khuyết trong chính bản thân là một hành trình dài cả đời để thực hiện.
